Czy i jak zmienia się produkcja na wolnym wybiegu w Europie?

 

Działania i presja wywierana od dłuższego czasu na segment HoReCa i sieci sprzedaży detalicznej przez tzw. „obrońców zwierząt” skłoniła nas do szerszego spojrzenia na faktyczne możliwości dywersyfikacji produkcji jaj w Unii Europejskiej. Pokusiliśmy się o przeprowadzenie analizy, jak zmienia się produkcja jaj od kur utrzymywanych na fermach z dostępem do wolnego wybiegu. Tak naprawdę zaledwie kilka krajów unijnych specjalizuje się w takiej produkcji na większą skalę, co jest uwarunkowane popytem na droższe jaja na rynku wewnętrznym tych państw. Naszym zdaniem w Unii Europejskiej nastąpi pewna dywersyfikacja produkcji, która  będzie realną reakcją rynku na potrzeby konsumentów, a nie będzie zależna od presji środowiska ekologicznego.

W ujęciu całej Unii Europejskiej, Polska odpowiada za niecałe 2 proc. podaży jaj z wolnego wybiegu. Z obserwacji rynku w Polsce można wnioskować, że nowe inwestycje są prowadzone zarówno w systemie ściółkowym i wolnowybiegowym. Inwestycje obejmują nowe obiekty lub przekształcenia dotychczasowych poprzez dostosowanie ich do systemów wolnowybiegowych. Większość z nich jest jednak prowadzona jako dodatkowy obszar działalności, a nie w zastępstwie istniejących systemów klatkowych.

Trudno jednoznacznie wskazywać na proporcje pomiędzy skalą inwestycji w systemy ściółkowe i wolnowybiegowe. Zasadniczy wpływ na decyzje producentów mają z pewnością przyszłe realne możliwości sprzedaży  - kanały dystrybucji nie tylko na rynku krajowym, ale i zagranicznym. Niemniej, oba systemy alternatywne są kosztochłonne. Spodziewamy się, że ważną rolę odegra w tej kwestii segment przetwórstwa jaj. System wolnowybiegowy w Polsce był do tej pory  najmniej popularny, co  sprawia, że  na  rynku  istnieje  pewna „luka”. W tym segmencie produkcja  była bardzo  rozdrobniona – funkcjonowało niewiele podmiotów o wysokim potencjale produkcyjnym. Jednak ta sytuacja się zmienia. Powstają znacznie większe obiekty utrzymujące kury z dostępem do przestrzeni na wolnym wybiegu. Z kolei w systemie ściółkowym nowych inwestycji może być mniej, ale mogą się one charakteryzować wysoką koncentracją produkcji, co oznacza, że są to duże obiekty budowane przez liderów rynku.

W jakim kierunku podąża europejski lider „wolnego wybiegu” – Wielka Brytania

W statystyce wolnowwybiegowego systemu utrzymania kur stoimy daleko za liderem, czyli Wielką Brytanią. Producenci z wysp dostarczają ponad 40% wszystkich unijnych jaj kategorii „wolny wybieg”. Jest to jedyny kraj o tak wysokiej koncentracji ferm wolnowybiegowych (w ilości 2735), na których w 2016 roku było utrzymywane 22,3 mln ptaków, czyli 53% krajowego pogłowia kur ogółem. Owszem, w Niemczech, rozdrobnienie ferm ukierunkowanych na ten typ chowu jest porównywalnie duże (2453 ferm), ale liczba kur niosek na nich zarejestrowana wynosi 9 mln sztuk. Wolny wybieg jest popularny na Wyspach Brytyjskich od wielu lat i stale się rozwija. To właśnie inwestycje poczynione w tym kraju najbardziej wpłynęły na wyższą podaż jaj z wolnego wybiegu na rynku europejskim. W latach 2013 – 2016 brytyjski sektor zwiększył pogłowie kur na wolnym wybiegu o blisko 5 mln stanowisk. Rekordowe były jednak lata 2015 i 2016.

W Wielkiej Brytanii systematycznie rośnie popyt na jaja i produkty jajeczne, a pogłowie kur jest najwyższe od wielu lat. Producenci jaj z Wysp podkreślają w ostatnich tygodniach wyższość jaj brytyjskich nad pochodzącymi z innych krajów. Owa „wyższość” ma polegać na specjalnych standardach dobrostanowych i handlowych, które obowiązują hodowców znakujących jaja jako „British Lion Code”. Od kilku tygodni trwa specjalna kampania informacyjna. Pojawiły się deklaracje, że takie działania będą kontynuowane w 2018 r. Producenci upatrują szans w „brexicie”, który ich zdaniem jest okazją do ponownego zdefiniowania „brytyjskości”, na podkreślenie, że pierwszym wyborem konsumentów powinny być towary brytyjskie.

W komentarzach przedstawicieli brytyjskiej branży jaj pojawia się duży pesymizm co do zapowiedzi całkowitej eliminacji ze sprzedaży jaj klatkowych. Podnosi się, że gdyby przemysł brytyjski miał do 2025 roku, całkowicie zmienić strukturę produkcji musiałby stworzyć  około 32 mln nowych stanowisk dla kur w systemach alternatywnych.  Inwestycje  kosztowałyby  blisko  500  mln  funtów  co  zdaniem  branży  jest  niewykonalne.

Pomimo podkreślanej w analizie KIPDiP specyfiki brytyjskiego rynku i oczekiwań konsumentów, warto zaznaczyć, że nadal 39 proc. kur w Wielkiej Brytanii znajduje się w obiektach z systemem klatkowym, który odgrywa duże znaczenie w zachowaniu prawidłowych relacji podażowo - popytowych na brytyjskim rynku – zarówno sprzedaży detalicznej i przetwórstwa spożywczego. Jaja z „3” są dostarczane przez 142 fermy utrzymujące blisko 17 mln kur niosek.

Poniżej zestawienie sposobu podziału rynku sprzedaży jaj z różnych systemów chowu w Wielkiej Brytanii w 2016 roku. Analizy pokazują, że dzięki wieloletnim staraniom brytyjskich producentów, udział wolnego wybiegu w rynku detalicznym zwiększył się w okresie dwunastu ostatnich lat z 32% do 57%.  Natomiast w ujęciu całego rynku (dodatkowo wliczając przetwórstwo i usługi gastronomiczne) z 27% do 50%.

Rozkład rynku	Jaja klatkowe	Wolny wybieg	Ściółka
Rynek całkowity*	48%	50% (ok. 2% jaja ekologiczne)	2%
Rynek detaliczny	41%	57% (ok. 1% jaja ekologiczne )	2%

*udział w całkowitej produkcji w Wielkiej Brytanii, uwzględniając rynek detaliczny, produkty jajeczne i usługi gastronomiczne

Podział rynku jaj w Wielkiej Brytanii w 2016 roku
handel detaliczny /jaja w skorupkach/	produkty jajeczne /jaja przetworzone do produkcji żywności/usługi gastronomiczne/	usługi gastronomiczne /jaja w skorupkach/
54%	23%	23%

 

Jak na zmiany reaguje europejska czołówka?

Od planów inwestycyjnych największych producentów będą zależały zmiany struktury chowu kur w Europie. We Wspólnocie prym na rynku jaj wiedzie 7 państw: Francja, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Wlk. Brytania, Holandia, Polska. Podaż z tych krajów pokrywa blisko 80% unijnej produkcji jaj konsumpcyjnych, która w 2017 r. wyniosła 6 395 tys. ton.  Jak pokazaliśmy powyżej, chów kur na wolnym wybiegu jest charakterystyczny dla brytyjskiego rynku i producenci z Wysp  odpowiadają za najwyższą podaż jaj z „1” w Europie. Skąd zatem pochodzą pozostałe jaja z wolnego wybiegu? Z ferm w Niemczech, Francji i w Holandii – w tych państwach utrzymywane jest łącznie 43% unijnego pogłowia „kur wolnowybiegowych”. Nie jest to jednak w tych krajach główny typ produkcji.  Francja – obecnie największy producent we Wspólnocie, pomimo wysokiego udziału w podaży jaj z „1” (18% kur na wolnym wybiegu), jest ukierunkowana na system klatkowy (70%), a tylko 2,7 mln kur znajduje się na fermach ściółkowych (5,5%). We Francji na przestrzeni kilku lat wzrosło zarówno pogłowie w klatkach, jak i w chowie wolnowybiegowym, przy jednoczesnym spadku stanowisk w kurnikach ściółkowych.

Niemcy i Holandia „uzależniają” swoje rynki wewnętrzne od alternatywnego modelu produkcji. Stawiają na system ściółkowy (62% pogłowia). Na fermach w Niemczech w tym systemie zarejestrowanych było  w 2016 roku 33 mln kur, a w Holandii 21 mln. Nie oznacza to, że system klatkowy został wyeliminowany, w obu krajach pogłowie kur w klatkach wynosi około 5-6 mln. W Niemczech udział produkcji alternatywnej w produkcji ogółem przekroczył już próg 90%, na co wpłynęły inwestycje we wszystkich trzech alternatywnych typach chowu, wliczając w to produkcję ekologiczną. Podobnie jest w Holandii. Tam produkcja alternatywna to 82 proc. produkcji ogółem. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że w latach 2013-2016 o milion stanowisk  Holendrzy zwiększyli  produkcję w klatkach.

Największą niewiadomą są „klatkowi” giganci

W krajach południa Europy, podobnie jak w Polsce, podaż jaj z systemów klatkowych jest najwyższa: we Włoszech (66%) i w Hiszpanii (92%). W Hiszpanii z prawie 44 mln kur, tylko niecałe 2 mln znajduje się w kurnikach z dostępem do wolnej przestrzeni, a  jeden milion ptaków chowanych jest na ściółce. W ostatnich latach Hiszpanie zwiększali produkcję jaj klatkowych, a niewielki przyrost nastąpił w systemie ściółkowym. We Włoszech  potencjał produkcyjny ferm wolnowybiegowych nie przekracza 2 proc. w krajowym pogłowiu ogółem. Jedna trzecia produkcji odbywa się w kurnikach ściółkowych.

Zakładamy jednak, że rok 2017 mógł być punktem zwrotnym, który może być początkiem głębszych zmian w alternatywnych metodach produkcji. Sądzimy, że więcej firm może zacząć poszukiwać przewagi konkurencyjnej w oparciu o kwestie dobrostanowe oraz o zaangażowanie społeczne. Mamy na uwadze chociażby ostatnie zapowiedzi hiszpańskiego producenta jaj El Corte Inglés, że już od 2025 roku będzie dostarczał swoim klientom wyłącznie jaja z systemów utrzymania ptaków na wolnym wybiegu - obecnie 47 procent produkcji przedsiębiorstwa pochodzi z chowu klatkowego.